نقاشی قهوه خانه ای

 Shirazart.blog.ir

*شیوه قهوه خانه ای شیوه ای خاص از هنر نقاشی و از جمله هنرهای بومی ، مردمی و عامه است که پیشینه ای کهن در کشورمان دارد و زمینه ساز این سنت دیرینه ، قصه خوانی ، مرثیه سرایی و تعزیه خوانی در ایران است و قدمت آن به قبل از پدید آمدن قهوه خانه می رسد و به احتمال زیار در زمان حکومت شاه طهماسب ) دوره صفویه( در شهر قزوین به وجود آمد و بعد در دوره ی شاه عباس اول در شهر اصفهان توسعه یافت .

نقاشی قهوه خانه ای نوعی نقاشی ذهنی و متکی بر احساس و برداشتهای هنرمند از بن مایه های داستانی حماسی و ملی ایران و ایرانیان و داستانهای مذهبی و واقعه های تاریخی بخصوص روز عاشورا در صحرای کربلا است .موضوعات و مضامین نقاشی قهوه خانه تماماً به گذشته و ادوار اسطوره ای ، حماسی ، تاریخی و رویدادهای مذهبی قرون اولیه ی اسلامی مربوط می شود و به دو موضوع کلی تقسیم می گردد.

۱( نقاشی غیر مذهبی : موضوعات مربوط به شاهزادگان درباری و اشرافی و مردمی که شامل موضوعات حماسی مثل دیوان نظامی و شاهنامه می گردد.

۲( نقاشی مذهبی : موضوعات مذهبی مثل تمثال ائمه و ماجرای کربلا و روایات مربوط به آن واقعه می باشد .مانند :) طفلان  مسلم و وارد شدن کربلا و .......( در دوره ی پیش از اسلام به ویژه در دوره ی ساسانی نقاشانی بوده اند که دیوار ایوانها و تالارها ، ستونها و برگ کتابها را با چهره هایی از قهرمانان یا صحنه هایی از داستانهای حماسی و افسانه ای نقش کرده اند .در دوره ی اسلامی نیز نقش انداختن بر سر دروازه ها و ورودی حمامها و رواق های زیارتگاهها و بنای زورخانه ها را با صورت و پیکر پهلوانان حماسی و صحنه های رزمی می آراستند .دوره ی رونق و شکوفایی نقاشی قهوه خانه به عصر قاجار ، به ویژه سالهای آخر سلطنت قاجاریه به این طرف است که در قهوه خانه های شهرهای بزرگ است .در این میان نقاشان ساختمان هم به نقاشی قهوه خانه ای علاقمند شدند و به کار این نوع نقاشی پرداختند .پیش کسوتان نامدار نقاشی قهوه خانه " حسین قوللر آغاسی " فرزند استاد علیرضا ، نقش انداز روی کاشی و پارچه و " محمد مدبر " ذکر شده اند ." حسین قوللر آغاسی " در چهره سازی و خلق قهرمانان و صحنه های رزمی و بزمی و " محمد مدبر " در ساختن پرده های نقاشی از چهره های حماسه سازان تاریخ مذهب تشیع و وقایع دینی مهارت و استعداد وافر از خود نشان داده اند .سپس شاگردان آنها " فتح الله قوللر آغاسی " ، " عباس بلوکی فر " ، " حسن اسماعیل زاده " ، " حسین همدانی "، " محمد حمیدی " و شاگردان آنها به این کار ادامه دادند .

" زنده یاد حسین قوللر آغاسی " : وی فن و هنر نقش اندازی روی کاشی و روغن کاری روی دیوار را از ۹ سالگی نزد پدرش آموخت ، نخستین سفارش او داستان شاهنامه و واقعه ی کربلا به سفارش " مشهدی صفر اسکندریان " ) نقاش چی میدان سید اسماعیل تهران ( بود .او یکی از دو تن بنیانگذار شیوه ی خیالی نقاشی سنتی یا همان نقاشی قهوه خانه است . از آثار او " نبرد رستم و اشکبوس " ، " جنگ هفت لشکر " )۱۳۱۹ ه ش ( ،" رستم و سهراب ")۱۳۱۲ ه ش(،" گرفتار شدن خاقان چین به کمند رستم ")۱۳۲۵ ه ش( را می توان نام برد .وی در تنگدستی به سال )۱۳۴۵ ه ش( در گذشت .

" استاد محمد مدبر ": در ده الی دوازده سالگی شاگردی استاد " علیرضا قوللر آغاسی " را پذیرفت و با پسرش حسین قوللر آغاسی ، دوست و آشنا شد و هم پای او در هنر نقاشی قهوه خانه مدارج رشد و کمال را طی کرد .در قهوه خانه های سر پل در بند ، قهوه خانه مشهدی صفر در میدان سید اسماعیل و در قهوه خانه عباس تکیه ، به سفارش قهوه چیان ، تابلو و پرده می کشید .او قلمی پر توان داشت که هنر تصویر سازی را در زمینه ی وقایع کربلا و حماسه های مذهبی بر پرده ی درویشی و بوم به شکهمندی و اوج رسانید .در ساخت و پرداخت چهره ی خاندان پیغمبر و اولیاء و اهل حق و معصومیت شهیدان کربلا و آشکار نمودن شقاوت و خشونت و سنگدلی اشقیا و دشمنان اهل بیت رسالت ، هنری والا و بی همتا نشان داده است و بنا به یک نظر : هیچ دست و قلمی تا کنون توانایی توانایی آنرا نداشته است که صاحبان رسالت خدایی را تا به این اندازه به مردم نزدیک کند و بخصوص با حماسه های ملی سرزمینش پیوند دهد .برخی صاحب نظران او را نقاش عاشورا می دانند .

" استاد مدبر " کمی از سنت معمول در هنر نقاشی قهوه خانه ای دوری جست و با نوآوری در هنر سنتی به طبیعت سازی پرداخت که تاثیر آن در تابلوهای نظیر " مصیبت کربلا " قابل مشاهده است .استاد ، در تنگدستی و در حالی که امرار معاش خود را از طریق نقش اندازی و نگار کندن روی سنگ قبرها می گذراند و در سال )۱۳۴۶ ه ش( سرانجام دار فانی را وداع گفت .از تابلوهای او " مصیبت کربلا " ، " دارالانتقام  مهناز " ، " عزیمت حضرت مسلم به کوفه "و " کشته شدن سیاوش " را می توان نام برد .

" عباس بلوکی فرد " : در سال )۱۳۰۳ ه ش( در تهران دیده به جهان گشود و از ۹ سالگی به کار نقاشی ساختمان مشغول شد .چند سالی را به شاگردی قوللر آغاسی و مدبر گذراند و در ۱۸ سالگی با اتکا به هنر خود قلم تخیل را در نقش پردازی به کار گرفت و سفارش نقاشی پذیرفت .او در قهوه خانه " آقا رضا " ) اول خیابان ابوذر جمهری( و در قهوه خانه " مشهدی محمد علی خسرو " نقاشی کرد .بیشتر آثار او حماسه های مذهبی است.از آثار او می توان به " بارگاه کیخسرو"،" بارگاه مختار "،" جنگ خیبر " ،" روز عاشورا " اشاره کرد .