رنگ سازی سنتی

Shirazart.blog.ir

* استفاده از مواد معدنی و آلی ) گیاهی و جانوری (، بمنظور استفاده از رنگ آنها در ایران از سابقه ای طولانی برخوردار است و حداقل جوامع ساکن در ایران از هزاره ی هشتم به بعد از مواد رنگزا استفاده می کردند و همراه تجارب انسان بتدریج دامنه استفاده از رنگها گسترش یافت و در امور مختلف بکار گرفته شد .مدارک و شواهد نشان می دهد که عمده ی رنگهای مورد استفاده هنرمندان در زمینه های کاشیکاری ، قالیبافی و دیگر منسوجات ، تذهیب و تشعیر ، شامل تعدادی رنگ مشخص است .بطور مثال مرکب خوشنویسی و طراحی را از دوده ی چراغ می ساختند ؛ دوده ی چراغ را با صمغ عربی می آمیختند .مرکب ضد آب را با " توتیا" ) سولفات آهن ( و روغن " مازو " می ساختند .بیشتر رنگها از مواد معدنی بود ، مثلاً شنگرف و سولفید جیوه برای ساخت رنگهای قرمز ، لاجورد و آرزویت برای رنگ آبی ، مرمر سبز برای رنگ سبز و انواع آخرت برای رنگهای زرد و قهوه ای و سرخ بکار می رفت ؛ رنگ سفید را نیز از گچ یا کربنات سرب تهیه می کردند ‌.برخی رنگها را به صورت اشکانی از قرمز دانه و " تیل " هم بکار می بردند .تمام رنگها را با ماده کمکی از صمغ عربی به هم می آمیختند و از طلا بشکل " زرورق" یا براده ای آمیخته با چسب حیوانی استفاده می شد .

مهمترین رنگ سرخ مورد مصرف در رنگسازی " روناس " است که از ریشه ی بوته ی روناس بدست می آید .ریشه روناس از وقتی دو ساله شد مورد استفاده قرار می گیرد. این گیاه در هفت سالگی دارای مقدار رنگ بیشتری است و رنگ آن ارغوانی سیر است و هر چه گیاه جوانتر باشد رنگ آن به قرمز سفالینه ای می گراید.

از دیگر رنگهای قرمز مایل به ارغوانی ، رنگی است که از ریشه ی هوایی گیاه چوبه می گیرد .رنگ سرخ تند ویژه ای نیز از لاک بدست می آید که محصول فرعی صمغ لاک است .

رنگهای زرد ، گل رنگ است که از گلبرگ خشک شده و کوبیده ی آن جهت ساخت زرد لیمویی استفاده می شود ، از دیگر زردها زرد زرد زغفران است که از کلاله ی زغفران بدست می آید که بسیار گران بوده و بیشتر برای ابریشم بکار میرود .یکی دیگر از انواع زرد ، زردچوبه است که به آن زغفران هندی نیز می گویند از شیره ی پوست انار نیز زرد ملایمی بدست می آید .دیگر زرد های مورد استفاده در رنگرزی سنتی زردی است که از گل میمون بدست می آید یا از توتهای کوهی نرسیده که مایل به نارنجی است .زرد " گندل " نیز از گیاه " گندلاش " و زرد پاییزی از برگ مو بدست می آیند .

رنگ آبی ، تقریباً منحصراً از " نیل " بدست می آید .که از برگهای گیاه رنگ " وسمه " تولید می شود .دیگر آبیها برگ قیطران برنگ ارغوانی - آبی که از برگ گیاه گرفته می شود و در صورت ثابت شدن بوسیله ی اوره، رنگ آبی فیروزه ای به دست می دهد .

سبز چینی از دو گیاه از خانواده خولان بدست می آید .از ترکیب زرد گل میمون و " نیل " نیز سبزی بدست می آید که به سبز " نبی " معروف است .

از پوست گردو رنگ قهوه ای بدست می آید و اگر این قهوه ای مجدداً با روناس رنگ شود رنگ شتری بدست می آید رنگ شتری دیگر از پوست کوبیده ی انار و پوست بلوط بدست می آید .اگر الیافی را که قبلاً با نیل سورمه ای کرده اند با ترکیب جوهر مازو و زاج زرد رنگ درست کنند رنگ مشکی سیر بدست می آید .