معماری پیش از پارسیان چه بود ؟
Shirazart.blog.ir
** تا پیش از کوچ آریاییان به ایران ،تیره ها و ملت هایی نه چندان شناخته شده در ایران زندگی می کردند که معماری پیشرفته ای داشتند .تپه زاغه یکی از مراکز اولیه ی استقرار در ایران است .این مکان در دشت قزوین قرار دارد و آثار مهمی از اواخر هزاره ی هشتم تا اواسط هزاره ی پنجم پیش از میلاد در آن بدست آمده است.آنچه که در زاغه بوسیله ی باستان شناسان بزرگ ایرانی یافته شده است و به جهان تاریخ هنر معرفی شده ،در نوع خود یکی از قدیمی ترین مراکز استقرار با ویژگی های مهم معماری و هنری است .در بیشتر نوشته های تاریخی ،بخصوص تاریخ معماری و هنر ،به دو مرکز در منطقه خاورمیانه به عنوان نخستین مکانهای استقرار مردم متمدن اشاره می شود : چتل هویوک در ترکیه کنونی و اریحا در اردن .از ویژگی های معماری این دو مکان ،بافت متراکم مجموعه ،ترکیب انواع خانه ها و ساخت معابد می باشد .همانگونه که در ادامه خواهیم دید هر سه ویژگی بخوبی در زاغه دیده می شود .در مجموعه ی زاغه حدود ۲۱ خانه بدست آمده است .انتخاب جهت این خانه ها که بیشتر نقشه ای چهار گوش دارند بسیار موضوع مهمی می باشد .جهت طولی این خانه های مستطیل شکل در نقشه ،شمال شرقی به جنوب غربی و یا بالعکس می باشد .انتخاب این جهت با توجه به جهت بادهای دائمی راز و مه دشت قزوین بوده در اینجا عرض خانه ها در مقابل بادها قرار می گرفته است که دارای سطح کمتری بوده اند .این جهت مانع نفوذ بادهای یاد شده ( باد راز باد گرم کویری و باد مه باد سرد ) می شد .از میان بقایای ۲۱ خانه مسکونی که در بافت روستا مشخص گردید ،فقط یک خانه با ورودی غربی یافت شد .در مقابل در ورودی و برای احتراز از نفوذ باد سرد مه یک بادشکن چینه ای ساخته شده بود .هر چند که خانه های زاغه ترکیب مشابه میانسرا ( حیاط) و فضاهای ساخته شده اطراف آنرا دارند .اما باستان شناسان انواع گونه های خانه را در ابن بافت مشخص کرده اند .فضای باز این خانه ها به منزله ی میانسرا استفاده می شده است و فضاهای سر پوشیده شامل اتاق اصلی ،انبار و آشپزخانه می شده است .گونه های بدست آمده به شرح زیر می باشد :
۱- خانه هایی با بیش از یک محوطه ی روباز که متعلق به خانوارهای با پایه ی اقتصاد دامداری بوده است .
۲- خانه هایی با بیش از یک واحد مسقف برای خانوارهایی که با پایه ی اقتصادی دامداری بوده اند .
۳- خانه های دارای فضاهای مسکونی ،دامی و انبار کشاورزی برای خانوارهایی با پایه ی اقتصاد دامداری و کشاورزی
۴- خانه هایی کوچک با یک اتاق نشیمن و یک انباری کوچک و حیاط برای خانوارهایی که از طریق کار کردن برای سایر گروه ها امرار معاش می کرده اند. بنایان زاغه گِل را که فراوان ترین و قابل دسترسی ترین مصالح ساختمانی بوده به صورت چینه و خشت خام به کار می بردند ،ماده چسباننده ی خشت ها و چینه ها را مواد گیاهی نظیر کاه و سبزی خرد شده که گاهی با شن مخلوط بودند تشکیل می داد .خشت ها را دراز و باریک و با دست و بدون استفاده از قالب خشت زنی می ساختند . دیوارهای جدا کننده را به شکل چینه می ساختند ،پوشش ( یا اسمانه) متکی به دیوارهای چینه ای می شد .سطح دیوارها و کف قسمتهای آسمانه با لایه ی نازکی از کاهگل اندود می شد .در برخی موارد روی اندود سطح دیوارها با رنگ تزئین می شد .نقوش تزئینی دیوارها هندسی شکل و به رنگهای قرمز و سفید و سیاه و زرد بوده اند .بافت و شبکه ی معماری مکشوفه در تپه زاغه یکی از نمونه های کم نظیری است که در فعالیتهای باستانشناسی تا کنون آشکار شده است .در بقایای معماری تپه زاغه که معرف یک مجتمع کشاورزی و صنعتی نسبتا پیشرفته ای با ضوابط و عناصر فرهنگی خاصی است واحد بزرگ ساختمان منقوش منحصر بفرد می باشد .ساختمان معبد منقوش به شکل هندسی ساخته نشده و ابعاد کاملا مشخص و یکنواختی ندارد .در داخل ساختمان سکوهایی در نقاط مختلف آن ساخته شده است .این ساختمان احتمالا برای مراسم خاصی که با طرز عقاید و مذهب، حکومت و زندگانی اجتماعی آنها ارتباط داشت ،مانند معبد ،مرکز اجتماع و یا محل مشورت و داد و ستد مورد استفاده قرار می گرفت .در داخل معبد تعداد نه سکو قرار دارد.همچنین تقریبا در وسط معبد و بر روی کف زمین محل بزرگی برای بر افروختن آتش ساخته شده بود .این محوطه به صورت دایره ی بزرگی ساخته شده است .در گوشه ی شمال غربی معبد اجاقی کاملا منظم ساخته شده است .این اجاق احتمالا برای کباب کردن گوشت حیوانات مورد استفاده قرار می گرفته است .این ساختمان به وضع خاصی تزئین شده است .نقاشی و تزئینات که تا کنون در سطح دیوار آشکار شده از دو رنگ مشکی و سفید تشکیل شده است که بر روی زمینه ی کل اخرینمایش و زیبایی خاصی دارد .بر بدنه ی شرقی ساختمان یک نوار تزئینی پهن در سر تا سر دیوار ادامه داشت .حاشیه ی تزئینی به صورت نوار کنگره داری تنظیم شده بود.برای تزئینات بیشتر ،علاوه بر رنگ آمیزی در دیوارهای معبد ، سر بز کوهی نیز روی دیوار کار گذاشته شده بود .اینها فقط جنبه ی تزئینی نداشته و احتمالا با عقاید خاص مذهبی این اقوام رابطه داشته است .
