نیارش در معماری پارسی
Shirazart.blog.ir
*در معماری پارسی ،آسمانه تخت با تیر و ستون اجزاء اصلی ساختمانی بوده است .از چوب بسادگی می شد برای پوشش دهانه هایی از ۲.۵ تا ۳.۵ گز بهره گیری کرد .ولی در معماری تخت جمشید ،دهانه میان دو ستون را تا حدود ۶ گز ( ۶.۴۰ متر ) رسانده اند و این بزرگترین دهانه چوب پوش در جهان آنروز بود .چنین چوبی در خور این دهانه در ایران یافت نمی شد .از این رو آنها چوب های درخت کُنار را از جبل عامل لبنان از راه شوش به تخت جمشید رسانده اند و آنرا بکار برده اند .نیز پارسیان اتاق هایی می ساختند که دو ستون در میان آن بود و دو تیر چوبی را بر روی هم با کنف می بستند و روی ستونها می گذاشتند .بدین گونه به توانایی باربری تیر می افزودند .در تخت جمشید، تالار هدیش خشایارشا را با بیست ستون ساخته اند که فاصله زیر سری آنها نزدیک به سه گز و دهانه میان دو ستون چهار گز می باشد .در معماری پارسی نوآوری های شگفتی در ساخت آسمانه تخت بکار برده می شد برای نمونه در تیرریزی آسمانه برای اینکه تیرچه ها در دو دهانه کنار هم ،سنگینی بار را بر روی یک تیر باربر نگذارند ،راستای چیدن آنها را تغییر می دادند .بدین گونه سر هر تیرچه بالشتکی به پهنای یک تیر باربر پیدا می کرد و این برای گسترش بار تیرچه بهتر بود. ( در تخت جمشید در برخی جاها مانند آسمانه خزانه آن ( در زیر زمین ) از تاق پالانه با جهازه بهره گیری شده است .گر چه روشن نیست که پالانه چگونه ساخته می شده ،شاید از چوب برای نعل درگاه آن بهره گیری شده باشد .
بنیاد شیوه ی معماری پارسی از همان ساختمانهای ساده که در سرزمینهای غرب و شمال غرب ایران و دیگر جاها بوده برگرفته شده است .اما پدیده تازه ای که با گسترش فرمانروایی پارسها روی می دهد ،همکاری هنرمندان مختلف از سرزمینهای گوناگون در کار ساختمان سازی است .روشن است که کشوری به بزرگی ایران دوره هخامنشی با ملت های گوناگون مختلفی که زیر سلطه داشته ،این کار را می بایست انجام دهد.داریوش اول ،یکی از پادشاهان این دودمان در کتیبه ای بازمانده در شوش این نکته را چنین می آورد :
* این کاخ را من در شوش ساخته ام، آرایه های آن از راههای دور آورده شد .زمین آن تا جایی کنده شد که به سنگ رسید .هنگامی که کندن زمین که گودی آن در برخی جاها چهل اَرَش ( یکان اندازه گیری درازا است و به اندازه فاصله دست ،از آرنج تا نوک انگشتان دست می گفتند .) و در جاهای دیگر بیست ارش بود به پایان رسید ،پی ریزی شد و کاخ روی آن ساخته شد .آجرها به دست بابلی ها قالب گیری و در آفتاب خشک شد، تیرهای چوب درخت سدر از کوهی بنام لبنان آورده شد و مردم آشور آنها را به بابل آوردند و از بابل ،یونانیها و کاریه ( کرخه) آنها را به شوش آوردند .چوبهای ( در و پنجره) از قندهار یا کرمان آورده شده اند .زر از سارد و باکتریها ( بلخ) وارد و در اینجا ساخته شد .سنگ نفیس لاجورد و عقیق از سغدیان وارد و اینجا ساخته شد .نقره و چوب آبنوس از مصر وارد شد .زینت دیوارها از یونان ،عاج از حبشه و آراگونیا وارد و اینجا ساخته شد .ستونهای سنگی از دهکده ای بنام آبی رادو در ایلام وارد و اینجا ساخته شدند .سنگ تراشان ،یونانی ها و ساردی ها بودند .زرگرهایی که طلاها را ساخته اند مادی ها و مصری ها بودند .مردانی که آجرها را ساختند بابلی ها بودند و آنهایی که دیوارها را آراستند مادی ها و مصریان بودند .
* آنچه مهم است گردهم آمدن هنرمندان مختلف و پدید آوردن شیوه ای متناسب و ایرانی است که در آن عناصر گوناگون بصورت منطقی در کنار هم قرار می گیرند و این هنر است .البته این کار تنها در تخت جمشید انجام نشده است ،در شوش نیز به همین گونه ،همچون ساختمان های تپه ی نوشیجان ساختمانی را ساخته اند ،گر چه بدلیل گرمای زیاد محل ،آن را با طبیعت اطراف وفق داده اند .
* با وجودی که اوزیر( ساختار) ساختمانهای این روزگار از سنگ بوده است اما از دیوار خشتی نیز برای پنام ( عایق) بهره گیری شده تا جایی که در شوش ،دیوار خشتی به ستبرای ۵ گز ( ۵،۳۳متر) و تنها بصورت اسپر ساخته شده است .در تخت جمشید و پاسارگاد نیز از همین پنامها بهره گیری شده است .همین روش در ساخت تیرپوشهای تخت جمشید و دیگر بناها نیز انجام شده است .درست است که الگو از دیگر جاها گرفته شده است ،اما دهانه ها را تا ده متر پهنا ( از محور تا محور ستونها) رسانده اند و این شیوه ساخت برای اولین بار در معماری جهان آن روز رخ می دهد .
