سطح در هنرهای تجسمی چیست و چگونه است؟

shirazart.blog.ir 

* " سطح" سومین عنصر بصری و دارای طول و عرض ولی بدون عمق یا ارتفاع است ،کمی به وسیله ی " خط" محدود می شود .سطح از برخورد خطوط یا تکرار خط ایجاد می شود .تراکم نقطه ها در یک صفحه هم ،سبب پیدایش سطح می شود .سطح دارای جهت و موقعیت است.مربع ،دایره و مثلث ،سطح های اصلی هستند .

*" مربع " شکلی است ایستا، محکم و متعادل و بیانگر ماده ،وزن و حدود مشخص می باشد.مربع سمبول مادیت و دارای سختی و سنگینی است .از نظر افلاطون،شکل مربع زیبا به معنی مطلق و نیز نماینده ی هماهنگی می باشد .در خط هیروگلیف مصری ،از شکل مربع برای نمایش زمین استفاده شده است .مربع نمادی از سکون ،عقل ،مردانگی و مکان است .مربع شکلی است پر رمز و ثبات گرا .واقعیت تنها به یاری مربع قابل بیان است .

*" مثلث" به سبب داشتن راس که انرژی و نیروی شکل آن را به بیرون منتقل می کند ،ایجاد کننده ی احساسی از خطر و دلهره است .این شکل با اندیشه ،فکر ،حرکت و فروزندگی همخوانی دارد .مثلث القاء کننده ی حالت تهاجم ،حمله،تعرض،جنگجویی،فعالیت ،جنبش،تحرک و پویایی است .هر مثلث با عنصری خاص مربوط می شود .مثلث متساوی الاضلاع خاک،مثلث قائم الزاویه با اب ،مثلث مختلف الاضلاع با هوا و مثلث متساوی الساقین با اتش ،شعله و شراره نیز با شکل مثلث همخوانی دارند .نقش مثلث که با نقش خورشید و گندم در ارتباط است .نمادی از باروری می باشد .پایدارترین شکل هندسی ،مثلث متساوی الاضلاعی است ،که بر سطح قاعده اش قرار گرفته است .

* مثلث حاصل تقاطع سه خط مورب است و زوایای حاد و تند آن حالت ستیزه جویی،پرخاش و تهاجم را القا می کند .مثلث شبیه تمام شکلهایی است که دارای خاصیت مورب هستند .مانند لوزی، زیگزاگ،ذوزنقه و .....این شکل ،سمبول تفکر و اندیشه است و خصوصیت بی وزنی آن با زرد روشن هماهنگی دارد .

* " دایره" نمادی از تداوم و آرامش و القاء کننده ی مفهوم بی پایانی است .دایره سمبول روح و روان و بیانگر ذات و حرکت ابدی می باشد .حرکت مداوم و جاودانه و تکرار پیوسته در طبیعت مانند تبدیل فصلها و شب و روز و ....با شکل دایره تناسب دارد.تصور حرکت و زمان ( که دو عنصر مترادف هستند ) بدون وجود شکل دایره امکان پذیر نیست به نظر کاندینسکی هنرمند نوگرای روسی ،دایره شکل گسترش یافته یک نقطه است ،که معرف کهکشان ،عالم ملکوت و مبین زمان است.شکل دایره با ماشین و صنعت مناسبت بیشتری دارد.این شکل نمادی از درون گرایی ،نرمی و لطافت ،صمیمیت و پاکی است .دایره نمادی از حرکت،احساس ،زنانگی و زمان می باشد .

* شکل دایره به عنوان زیر ساخت ترکیب پیکره ها در نقاشی ایرانی ،هم در دوره ی تیموری و هم در زمان صفویان مورد استفاده ی اساتید نقاشی بوده است .از جمله ترکیب بندیهای کمال الدین بهزاد هنرمند بزرگ و مکتب هرات ،بیشتر بر مبنای دایره ( حالت دوار ) قرار داشته اند .

* دایره مکان هندسی نقاطی است که حول نقطه ای در یک سطح با فاصله ی ثابت حرکت می کنند .بر عکس مربع که احساس تندی و تیزی و حرکت را ایجاد می نماید ،دایره احساسات را ملایم و معتدل می کند و حسی از آرامش و حرکت ملایم و آهسته را القا می نماید .

مربع= تعادل+ ایستایی    مستطیل= تعادل+ پویایی    دایره = تعادل+ حرکت

* تعریف ریاضی و هندسی سطح عبارت است از حرکت خط در فضا و در جهتی مخالف حرکت اصلی خود .به عبارت دیگر، اگر خط در جهت مخالف حرکت اصلی خود حرکت کند،( تغییر مسیر دهد ) سطح به وجود می آید. ( اگر سطح نیز تغییر جهت دهد و در مسیر مخالف حرکت خود ،حرکت کند ،حجم ایجاد می شود.) برای ایجاد یک فضای تجسمی که عنصر " سطح" را تداعی کند ،حداقل باید سه نقطه کنار هم قرار بگیرند. 

* حرکت نقطه در فضا و ادامه ی حرکت آن از یک جهت تا نقطه پایان ، به گونه ای که دوباره به نقطه ی مبداء برسد ،ایجاد سطح می کند .از حرکت زمین به دور خورشید ،سطح ایجاد می شود .مرز بین فضا و حجم را " سطح" مشخص می کند .‌به بیان دیگر ،سطح حد واسط فضا و اجسام سه بعدی ( فرم) است .( در حالی که خط مرز بین فضا و شکل است .یعنی خط حد واسط بین فضا و سطح است .) 

*مربع با رنگ قرمز ،مثلث با رنگ زرد و دایره با رنگ آبی همخوانی دارد و کیفیت های روانی این فرمها و رنگها روی هم منطبق می شود .یعنی وزن و تاریکی قرمز ،با سختی و زیبایی مربع برابری می کند ‌.تیزی و تندی زرد با تیزی و برندگی مثلث همخوانی دارد .و نرمش و لطافت آبی ،با شکل نرم و مدور دایره متناسب است .

به چند نوع سطح که از کنار هم قرار گرفتن مجموعه ای از نقطه ها یا خط ها یا سطح های کوچک به وجود آمده اند ،توجه کنید: