تاریخچه چاپ در ایران

Shirazart.blog.ir

* اولین چاپخانه عربی و فارسی در ایران ظاهراً در اوایل قرن ۱۱ هجری بوسیله ی کشیشان " کرملی " در دیر آنها در اصفهان دایر گردید ، که به " بصمه خانه " معروف شده بود .لفظ بصمه )basme( یا باصمه ، که بعد در ایران بصورت باسمه هم نوشته شد ، و در نزد ترکان عثمانی و ترکان شرقی معمول بوده ، از عهد مغول به کار رفته است ، و مغولان تصویر پادشاهان مغول را بصمه می گفتند .در جلفای اصفهان ، ظاهراً قریب ۳۰ سال بعد از اینکه شاه عباس اول صفوی ارامنه را به آنجا کوچاند، چاپخانه ای ارمنی دایر گردید ، و اثری که در ۱۰۵۰ هجری در آنجا چاپ شده ، هم اکنون باقی است .خود ایرانیها سالیان دراز توجهی به مطبعه نداشتند ، و اگر هم گاهی صحبتی از آن می رفت ، از مرحله حرف تجاوز نمی کرد ؛ تا آنکه ظاهراً در سلطنت فتحعلی شاه اولین چاپخانه " صلیبو گرافی " تحت حمایت و تشویق عباس میرزا ولیعهد در تبریز دایر شد ، و شخصی بنام " آقا زین العابدین تبریزی " رساله فتح نامه را که ظاهراً نخستین کتاب فارسی است و در ایران با حروف عربی طبع شده است ، به چاپ رسانید .همچنین عباس میرزا در حدود ۱۲۴۰ هجری " میرزا جعفر تبریزی " را به مسکو فرستاد ، تا یک دستگاه چاپ سنگی بیاورد، و آن صنعت را نیز بیاموزد ، و او دستگاهی به تبریز آورد و دایر نمود .

گویند فتحعلی شاه ،" میرزا زین العابدین تبریزی " را به تهران احضار کرد و تحت توجه " منوچهر خان گرجی " قرآن معروف به قرآن معتمدی را به چاپ رسانید ، و از شاگردان او " میرباقر" نامی بود که بعدها ناسخ التواریخ را به چاپ رسانید ، به هر حال ، در حدود ۱۲۴۰ در تبریز و تهران چاپخانه سربی دایر بوده است ؛ چنانکه چاپخانه سنگی نیز در حدود ۱۲۵۰ در تهران وجود داشته است .ظاهراً چاپ سربی در ۱۲۶۱ هجری در تهران یک چند موقوف شده است .

در اصفهان نیز بین ۱۲۴۴ و ۱۲۴۸ هجری چاپخانه سنگی وجود داشته است ، و رساله ی حسینیه ، که در این شهر طبع شده است ، مربوط به این زمان است .بعد از تبریز و تهران و ظاهراً بعد از اصفهان و شیراز ، اولین شهری که در آن چاپخانه دایر گردید ارومیه بوده است ، که از ۱۲۵۶ ه ق به بعد مبلغین مسیحی در آنجا یک مطبعه ، سربی عربی ، سریانی ، انگلیسی دایر داشتند .بعد از ارومیه ظاهراً به ترتیب تاریخی در سایر شهرهای ایران همچون ؛ بوشهر ، مشهد ، انزلی ، رشت ، اردبیل، همدان ، خوی ، یزد ، قزوین ، کرمانشاه و کرمان ، گروس و کاشان ،

با با اینکه اولین بار چاپخانه سربی در ایران وارد شد ، بعدها چاپ سربی مدتهای دراز منسوخ و چاپ سنگی دایر شد ، تا آنکه در ۱۲۹۰ هجری قمری در حین مسافرت ناصرالدین شاه قاجار به اروپا ، در اثنای توقف وی در استانبول ، یک دستگاه چاپخانه با حروف عربی و فرنگی به قیمت ۵۰۰ لیره عثمانی خریداری و به تهران فرستاده شد .ولی از آن استفاده به عمل نیامد ، تا آنکه در سال ۱۲۹۲ هجری قمری " بارون لوئی دونورمن " امتیاز روزنامه ای به نام " پاتری " تحصیل کرد و مطبعه را تعمیر نمود و به کار انداخت .در تبریز نیز در حدود ۱۳۱۷ هجری قمری ، باز یک دستگاه مطبعه سربی دایر شد .

تاریخچه چاپ

Shirazart.blog.ir

*به معنی اعم ، عمل ، فن و صنعت تکثیر صورت نقوش دو بعدی به وسیله ی انداختن اثر این نقوش بر کاغذ یا پارچه یا مواد دیگر و بالاخص چاپ مواد خواندنی با تصویر یا بدون آن بر روی کاغذ ، و آنرا " طبع" گویند .

قدیمی ترین نمونه فن چاپ در چین دیده شده است .پیدایش و بسط فن چاپ در اروپا از عوامل عمده ی نهضت رنسانس بود .در طی قرن ۱۵م " چاپ قالبی" رواج پیدا کرد .مطالب را روی تکه چوبها می کندند ، و از آنها بر کاغذ منتقل می کردند .چاپ قالبی ظاهراً در ابتدای کار برای تهیه ورق بازی ، و بعدها برای تکثیر شمایل قدیسین  و نوشته زیر آنها مورد استفاده قرار گرفت ، سرانجام بعضی از کتابها بطور کامل بوسیله این نوع چاپ تکثیر شد .چاپ قالبی بر روی پارچه هنوز در قلمکار سازی معمول است .

اولین قدم بزرگ در پیشرفت فن چاپ، اختراع " حروف قابل انتقال " بود .استعمال این نوع حروف بین سالهای ۱۰۵۱ و ۱۰۵۸ میلادی در چین آغاز گردید .در اروپا ، ظاهراً اختراع حروف قابل انتقال بدون اطلاع از کار چینیها و معروف به وسیله ی گوتنبرگ در شهر " مانیتس "آلمان صورت گرفت .فن چاپ به سرعت در اروپا رواج پیدا کرد ، و در ۱۴۸۷ میلادی تقریباً در همه ممالک اروپا چاپخانه هایی دایر بود و مخصوصاً ایتالیا از جهت طرح حروف چاپ اعتبار تمام یافت ، و در نیمه اول قرن ۱۶ میلادی این اعتبار به پاریس منتقل شد .در همین قرن فن چاپ از فن تهیه ی حروف چاپ تفکیک گردید .به سبب محدودیتهای ناشی از اصلاح دینی که در فرانسه در امر چاپ پدید آمد ، عده ای از چاپگران، کارگاههای خود را از فرانسه به هلند منتقل کردند ، و این سرزمین عمده ترین مرکز صنعت چاپ شد ، و از آنجا حروف و مطبوعات به همه اروپا صادر می کرد .فن چاپ بوسیله " و ، ککستن " وارد انگلستان شد ، و ظاهراً در ۱۵۳۹ میلادی در اسپانیای جدید کتاب چاپ می شد .

گذشته از بعضی اصلاحات جزئی ، تا سال ۱۸۰۰ فنون چاپ و حروف ریزی عمده به همان صورت بود که گوتنبرگ به عمل آورده بود .چاپ به وسیله ی ماشین دستی به عمل می آمد ، کاغذ هم به وسیله ی دست ورق ، به ورق تهیه می شد .اختراعات عمده ای که از حدود ۱۸۰۰ میلادی به بعد صورت گرفت بر سرعت کار افزود ، و از هزینه آن کاست .از ۱۸۰۰میلادی طریقه استرئوتایپ رواج یافت ، در ۱۸۰۱ ، " ف، کونیک " از نیروی بخار در ماشین چاپ استفاده کرد .در ۱۸۴۶-۴۷ ، " ر.م.هو" طرح یک ماشین چاپ " روتاری " ریخت .در ۱۸۶۶ " لاینوتایپ " و در ۱۸۹۶ " مونوتایپ" اختراع شد ، که خود عمل حروفچینی را انجام می دهند.

انواع چاپ پارچه و چاپ های دستی و سنتی

Shirazart.blog.ir

* چاپ کلاقه ای ) باتیک( و چاپ قلمکار ، مهم ترین چاپهای سنتی ایران را تشکیل می دهد ." باتیک" عبارتست از هنری و سنتی که در کشورهایی نظیر تایلند ، اندونزی ، سریلانکا و هند از اعتبار ویژه ای برخوردار است و نوعی از آن که به کلاقه ای معروف است ، در تبریز و اسکو رواج دارد .در چاپ کلاقه ای، کلیه طرحها و رنگها را با استفاده از واکس و عملیات رنگرزی بر روی پارچه منتقل می کنند که اکثراً در اثر نفوذ کامل واکس به داخل پارچه ) که بطور معمول از جنس ابریشم طبیعی انتخاب می شود ( و پوشیده شدن کامل تار و پود از واکس هر دو روی پارچه ، یکسان نقش می گردد .یکی از مشخصات و ویژگی های چاپ کلاقه ای ایجاد رگه های رنگی است که در اثر شکستن واکس و نفوذ رنگ از میان این نوع شکستها به پارچه ، در حین عملیات رنگرزی بر روی پارچه بوجود می آید .رنگهای مورد استفاده در این نوع چاپ ، رنگهایی است که قابلیت رنگرزی در درجه حرارت پایین )۲۵( درجه سانتی گراد را دارا بوده و عمدتاً شامل انواع " پروسیون سرد "،" خمی " و " بازیک "  می باشد .

" چاپ قلمکار " که یکی از چاپ های سنتی ایران است، امروزه در اصفهان و دامغان از رونق و رواج برخوردار است .در این نوع چاپ معمولاً پارچه های پنبه ای دستباف یا انواع دیگر پارچه ، نظیر پوپلین ، چلوار و .....بوسیله ی قالبهای چوبی ) که معمولاً از جنس چوب گلابی بوده و طرحها و نقشهای سنتی بر روی آن جا شده ( نقش می پذیرد و بصورتی قابل استفاده برای پارچه های لباس ، سفره ، دستمال ، سجاده، پرده ، رومیزی ، روتختی و.......‌در می آید .در قلمکار سازی معمولاًاز پنج رنگ سیاه ، قرمز ، آبی ، سبز و زرد بعنوان رنگهای اصلی ، از قهوه ای و سایر رنگهایی که بر اثر ترکیب رنگهای یاد شده بدست می آید ، بعنوان رنگهای فرعی یاد می شود .لازم به توضیح است که در حال حاضر دو کارگاه در شهر اصفهان یعنی مهمترین مرکز چاپ قلمکار کشورمان هنوز کار چاپ قلمکار  را با شیوه ی قدیمی آن یعنی استفاده از قلم مو برای رنگ آمیزی پارچه انجام می دهند ؛ ولی در سایر کارگاهها و سایر مراکز تولید ، استفاده از مهرهای چوبی مرسوم و متداول گردیده که جهت ساخت مهرهای بزرگ از چوب گلابی و مهرهای کوچک از چوب " زالزالک" استفاده می شود .

نمایشگاه چاپ دستی

Shirazart.blog.ir

طراحی لباس و پرینتر سه بعدی

آکوافورت

آکوافورت= حکاکی با آب اسید 

آکواتینت = نوع لطیف تری از حکاکی است.( این تکنیک پیشرفته ترین روش حکاکی اواخر قرن ۱۸ بوده است) .

چاپ ( انواع چاپ)

قدیمی ترین کتابهایی که به زبان فارسی در جهان به چاپ رسیده است ، کتابهای" داستان مسیح" و "" داستان سن پیدرو" است .که در سال ۱۰۹۴ هجری در شهر لیدن هلند چاپ شده اند .

نخستین اثری که در ایران با روش چاپ سربی تهیه شده است" رساله فتحنامه" در شهر تبریز بود.و نخستین کتاب چاپ شده به شیوه چاپ سربی در تهران ، کتاب " محرق القلوب" می باشد.

چاپ سربی

چاپ سربی نوعی چاپ است که از هر حرف قالبی سربی گرفته شده است. که به نام " ماتریس" خوانده می شود . با پهلوی هم قرار دادن حروف که حروفچینی نامیده می شود کلمه یا جمله درست می شود و پس از کامل شدن صفحه آن را به دستگاه چاپ می بندند و نورد آغشته به مرکب از روی حروف رد می شود و سپس کاغذ روی آن قرار می گیرد و جاهای برجسته حروف روی کاغذ نقش میبندد.

چاپ سنگی

نوعی چاپ قدیمی است که از سنگ تخت آهکی استفاده می شد .ابتدا به وسیله موم یا لاک مخصوص روی آن سنگ مطالب چاپ شدنی را می نوشتند ، سپس روی سنگ تیزاب می ریختند ، تیزاب جاهایی را که آغشته به موم یا لاک نبود ، حل می کرد و جاهایی که آغشته به لاک بود برجسته باقی می ماند ، بعد سنگ را به مرکب آغشته می کردند و روی آن سنگ قرار می دادند و نوردی از روی آن رد می کردند .جاهای برجسته حروف و اشکال روی کاغذ نقش می بست .

نخستین چاپخانه سربی در ایران ، در شهر تبریز دایر و مشغول کار شد .

نخستین کتابی در تهران به روش چاپ سنگی تهیه شد ، تاریخ معجم  بود.

نخستین چاپخانه فارسی که در ایران شروع به کار کرد ، چاپخانه سربی  بود.

نخستین شاهنامه ی چاپ سنگی ، در شهر کلکته ( هندوستان) به چاپ رسید.

نخستین شاهنامه چاپ شده در ایران ، دارای قطع رحلی بود.

کتاب مختار نامه نخستین کتاب مصور چاپ سربی در ایران بود.

اولین روزنامه فکاهی ایران ( نامه طلوع) نام دارد.

روزنامه وقایع احتمالا نخستین روزنامه مصور چاپ شده در ایران است.

حکاکی و خراش نگاری روی فلز را در اصطلاح هنر آکوافورت می نامند.

کتاب لیلی و مجنون مکتبی شیرازی ، اولین کتابی است که به روش چاپ سنگی مصور در سال ۱۲۵۹ قمری در شهر تبریز به چاپ رسید.

ناشر اولین روزنامه در ایران ، میرزا صالح شیرازی بوده است.

نخستین روز نامه جهان در شهر(استراسبورگ) و در سال ۱۶۰۹ به چاپ رسید.

سفر نامه ناصرالدین شاه قاجار به خراسان بهترین اثر محمد رضا کلهر است که به صورت چاپ سنگی بر جای مانده است.

 

چاپ

چاپ

قدیمی ترین کتابهایی که به زبان فارسی در جهان به چاپ رسیده است ، کتابهای " داستان مسیح" و " داستان سن پیدرو" است، که در سال ۱۰۹۴ هجری در شهر لیدن هلند چاپ شده اند .

نخستین اثری که در ایران با روش چاپ سربی تهیه شده ، " رساله فتحنامه" در شهر تبریز بود و نخستین کتاب چاپ شده به شیوه چاپ سربی در تهران، کتاب " محرق القلوب" می باشد.

چاپ سربی

چاپ سنگی

چاپ سنگی : نوعی چاپ قدیمی است که از سنگ تخت آهکی استفاده می شد . ابتدا به وسیله موم یا لاک مخصوص روی آن سنگ مطالب چاپ شدنی را می نوشتند ، سپس روی سنگ تیزاب می ریختند ، تیزاب جاهایی را که آغشته به موم یا لاک نبود ، حل میکرد و جاهای آغشته به لاک برجسته باقی می ماند ، سپس سنگ را به مرکب آغشته می کردند و کاغذ راروی آن سنگ قرار می دادند و نوردی از روی آن رد می کردند ، جاهای برجسته حروف و اشکال روی کاغذ نقش می بست.

پل سزان

پل سزان

پل سزان " همه چیزهایی که می بینم از دید ما می گریزند ، طبیعت همیشه همانی است که هست ؛ ولی از سیمای ظاهری آن اثری نمی ماند" .