تاریخچه چاپ در ایران
Shirazart.blog.ir
* اولین چاپخانه عربی و فارسی در ایران ظاهراً در اوایل قرن ۱۱ هجری بوسیله ی کشیشان " کرملی " در دیر آنها در اصفهان دایر گردید ، که به " بصمه خانه " معروف شده بود .لفظ بصمه )basme( یا باصمه ، که بعد در ایران بصورت باسمه هم نوشته شد ، و در نزد ترکان عثمانی و ترکان شرقی معمول بوده ، از عهد مغول به کار رفته است ، و مغولان تصویر پادشاهان مغول را بصمه می گفتند .در جلفای اصفهان ، ظاهراً قریب ۳۰ سال بعد از اینکه شاه عباس اول صفوی ارامنه را به آنجا کوچاند، چاپخانه ای ارمنی دایر گردید ، و اثری که در ۱۰۵۰ هجری در آنجا چاپ شده ، هم اکنون باقی است .خود ایرانیها سالیان دراز توجهی به مطبعه نداشتند ، و اگر هم گاهی صحبتی از آن می رفت ، از مرحله حرف تجاوز نمی کرد ؛ تا آنکه ظاهراً در سلطنت فتحعلی شاه اولین چاپخانه " صلیبو گرافی " تحت حمایت و تشویق عباس میرزا ولیعهد در تبریز دایر شد ، و شخصی بنام " آقا زین العابدین تبریزی " رساله فتح نامه را که ظاهراً نخستین کتاب فارسی است و در ایران با حروف عربی طبع شده است ، به چاپ رسانید .همچنین عباس میرزا در حدود ۱۲۴۰ هجری " میرزا جعفر تبریزی " را به مسکو فرستاد ، تا یک دستگاه چاپ سنگی بیاورد، و آن صنعت را نیز بیاموزد ، و او دستگاهی به تبریز آورد و دایر نمود .
گویند فتحعلی شاه ،" میرزا زین العابدین تبریزی " را به تهران احضار کرد و تحت توجه " منوچهر خان گرجی " قرآن معروف به قرآن معتمدی را به چاپ رسانید ، و از شاگردان او " میرباقر" نامی بود که بعدها ناسخ التواریخ را به چاپ رسانید ، به هر حال ، در حدود ۱۲۴۰ در تبریز و تهران چاپخانه سربی دایر بوده است ؛ چنانکه چاپخانه سنگی نیز در حدود ۱۲۵۰ در تهران وجود داشته است .ظاهراً چاپ سربی در ۱۲۶۱ هجری در تهران یک چند موقوف شده است .
در اصفهان نیز بین ۱۲۴۴ و ۱۲۴۸ هجری چاپخانه سنگی وجود داشته است ، و رساله ی حسینیه ، که در این شهر طبع شده است ، مربوط به این زمان است .بعد از تبریز و تهران و ظاهراً بعد از اصفهان و شیراز ، اولین شهری که در آن چاپخانه دایر گردید ارومیه بوده است ، که از ۱۲۵۶ ه ق به بعد مبلغین مسیحی در آنجا یک مطبعه ، سربی عربی ، سریانی ، انگلیسی دایر داشتند .بعد از ارومیه ظاهراً به ترتیب تاریخی در سایر شهرهای ایران همچون ؛ بوشهر ، مشهد ، انزلی ، رشت ، اردبیل، همدان ، خوی ، یزد ، قزوین ، کرمانشاه و کرمان ، گروس و کاشان ،
با با اینکه اولین بار چاپخانه سربی در ایران وارد شد ، بعدها چاپ سربی مدتهای دراز منسوخ و چاپ سنگی دایر شد ، تا آنکه در ۱۲۹۰ هجری قمری در حین مسافرت ناصرالدین شاه قاجار به اروپا ، در اثنای توقف وی در استانبول ، یک دستگاه چاپخانه با حروف عربی و فرنگی به قیمت ۵۰۰ لیره عثمانی خریداری و به تهران فرستاده شد .ولی از آن استفاده به عمل نیامد ، تا آنکه در سال ۱۲۹۲ هجری قمری " بارون لوئی دونورمن " امتیاز روزنامه ای به نام " پاتری " تحصیل کرد و مطبعه را تعمیر نمود و به کار انداخت .در تبریز نیز در حدود ۱۳۱۷ هجری قمری ، باز یک دستگاه مطبعه سربی دایر شد .
